Сүлүһүннээх иннэ: сэһэн
Обложка

Сүлүһүннээх иннэ: сэһэн

Дьокуускай

Бичик

2005

180 с.

Краткое содержание

Куорат Мархаттан тэйиччи уһугар олорор Кристина кыыс эбэтин уонна сылын аайы манна сайылыыр убайын Батаһы билсэ кэлэ сылдьан дьиксиннэриилээх кэдэрги быһыы олоҕурбутун билэр. Евлампия эмээхсиҥҥэ сайын аайы сиэн уолаттара сайылыыллар. Саннын ааһа түһэр уһун баттаҕын эрэһиинэнэн бобо туттарбыт күөрэгэр моойдоох,тардыас да буоллар, кэмэ суох элбэх саҥалаах турбут-олорбут сытыы уол Костя диэн. Евлампия кыыһын, Гертрудатын, суос-соҕотох уола. Киниттэн икки сылынан аҕа эрээри лаппа намыһах уҥуохтааҕа – сүүрбэччэ сыллааҕыта армияттан көнтөс атахтанан төннүбүт Никон уола Батас.
Кристиналаах Батас аҕалара, мал ыскылаатын түүҥҥү харабыла Никон автобуһунан балтыгар Гертрудаҕа кыыһыра иһэр. Үп-харчы мунньар үлүскэнигэр түһэн уолун көрүүтэ-истиитэ суох бас-баттах ыыппытыттан, онуоха аны кинилэр уоллара сөрөнөн эрэриттэн кыһыйа-абара саныыр. Пиибэ иһэллэрин, сүүһүрдэр килиэй сыттыылларын билэн ыбылы кыыһыран мөҕүтэлиир, тээпкэ туттартаан хортуоппуй сирин көмтөрө ыытар. Никон уолун кытаанах хонтуруолга ылан, Батаһы дьиэтигэр төттөрү көһөрөр уонна олбуор хомуйааччынан үлэҕэ кэпсэтэн киллэрэр. Костя эбээтигэр Мархаҕа хаалан мөлтөх бэрээдэктээх оҕолору кытта булсан, участковай хараҕар хаста да түбэһэн учуокка ылыллар. Оннун булбатах Гертруда кукаакылыы биир сиргэ таба олорбот, тура-тура Кипринэн, Кытайынан көтөн хаалар. Дьиэтин-уотун Кристинаҕа хаалларар, уола тохсус кылаастан букатын ыһыктар. Уруоктарын көтүтэр, дьиэтигэр түүн үөһэ кэлэр буолар. Гертруда суох кэмигэр Костяҕа кылгас илиилээх-атахтаах мөкүнүк киһи кэлэ сылдьар. Клопа диэн ыҥыраллар, туох дьарыктааҕа биллибэт, дьабдьыгыраабыт, күллэрэстээбит дьикти киһи, кэтэҕиттэн көрдөххө, оҕо оҕонон. Сүлүһүннээх илимигэр иҥнэн биэриэх сөптөөх харчылаах дьон оҕолорун кэтиир.
Киреевтар Дьокуускайга олох сирдэрэ быһаарыллыар диэри үс хостоох дьиэни устан олорбуттара. Аҕалара, улахан тэрилтэҕэ генеральнай директоры солбуйааччы, киириилээх-тахсыылаах, киэҥ билсиилээх, кэргэнэ Клара Марковна ис-иһиттэн дьыалабыай, тустаах үлэтин туохтааҕар да өрө тутар бэриниилээх үлэһит.Уолларын Яны уулусса, тулалыыр эйгэ буортулаах өрүттэриттэн өрүһүйдэхпит, араҥаччылаатахпыт буолан, уруккуларын курдук, дьиэҕэ хаппахтыыллара. Кыратыттан телевизор иннигэр улааппыт оҕо, олох буортулаах өрүттэрин дьиэҕэ олорон иҥэриммит Ян Киреевы баһыйар, сабырыйар күүс көһүннэҕинэ, кини туохха баҕарар сөрөнөр, куудьуллар кыахтааҕа.
Тыа оскуолатыттан киирдэҕин сыл Алена Георгиевна оҕонон ыы-быччары туолан хаалбыт икки сменанан үлэлиир куорат оскуолатын бастаан утаа улаханнык атыҥырыыр. Ол эрээри үлэлээн истэҕин аайы куорат оскуолатын уратыларыгар үөрэнэн, итэҕэстэриниин иллэһэн иһэр. “Ыарыһах” баппат тохсус «Б» кылааһы кытта үлэлэһиигэ Алена Георгиевна улаханнык илистэр. Айдааннаах тохсустары биирдиилээн ырытан көрдөххө, бэйэ-бэйэлэригэр букатын майгыннаспат дьиэ-кэргэнтэн тахсыбыт оҕолор. Кылааска элбэх оҕо төрөппүтэ иһэр.
Слава Заморскай ийэлээх-аҕата өрүс пордун аттыгар олороллор. Дьиэҕэ олорор, арыгылыыр, үлэтэ суох аҕата уолун сыыһа хамыыларын дьэ таба көрөр. Слава кими да итэҕэйбэт, олохтон да үтүөнү эрэйбэт. Кырык ортотугар улааппыт уол охсору, тэбэри улахаҥҥа уурбат кэрээнэ суох баламат майгылаах. Киниттэн бэл Костя Шилов саллан суолу быһа хаампат. Ян Киреев Костялаах Славаны кытта булсан умнас бөппүрүөскэ соппойорго үөрэнэр, таах ускул-тэскил, сыала-соруга суох ДСК-нан, Сайсарынан хаамсар. Костялаах Слава үөрэхтэриттэн ууратыллаллар.
Участковай Ян Киреевы хаста да Марха иһинэн-таһынан бэспиэл сылдьар ыччаттары кытта туппутун кэпсиир Клара Марковнаны ыҥыран, сэрэтии биэрэр.
Никон ыалдьан балыыһаҕа син өр сытан эмтэнэн тахсар, Мархаҕа эбээлэригэр көһөллөр. Уоллара Батас Армияҕа барар. Кыыһа Кристина кырдьаҕаһы дьиэтигэр көрөн, үлэлээн эмп-том булан көмөлөһөр аҕатыгар. Алена Георгиевна кыыһы хайгыы көрөр. Туруулаһар тус санаалаах, өһөс соҕус эрээри, ол майгытын атыттары утары туттубат. Чиэһинэй, бииргэ үөрэнэр оҕолоругар биир тэҥник сыһыаннаһар. Оҕолор да убаастыыллар, хаһыс да сылын кылаас старостата.
Клара Марковна уола сүлүһүннээх иннэҕэ ыллаттардар ыллаттаран иһэр, ол иһин ийэтэ ыксаан наркологическай балыыһаҕа эмтэтэ киллэрэр. Ол сылдьан үлэтин көмүскүүр, сыалын ситиһэр баҕата син биир баһыйар. Уолун хаалларан Москваҕа үлэтин көмүскүү көтөр.
Биирдэ Ян балыыһа кэтэҕинээҕи ыскаамыйаҕа тахсан олордоҕуна, олбуор нөҥүө Костя, Слава, Клопа кэлэн ыҥыраллар. Тимир боробулуохалаах олбуор хайаҕаһынан Яны тардан таһааран, массынаҕа олордон илдьэ бараллар. Сэттэ киһилээх хампаанньа Киреевтар коттеджтарыгар кэлэннэр дьулаан дьыаланы таһаараллар. Костя монтировканан Яны сөбүлүүр Барби диэн кыыһы баска саайан өлөрөн кэбиһэр. Наркотик угаарыгар туймаарыйа сылдьан оҥорбут дьыалаларын бэйэ-бэйэлэригэр түһэрсэн Костялаах Слава охсуһан ньиллиргэтиһэллэр. Клопа бэйэҕит быһаарсыҥ диэн баран куотар. Өлүгү үрэллибэт гына үс сиринэн салапааҥҥа суулууллар, Костя убайыгар Батаска эрийэр массыынатын көрдөһөн. Батас Армияттан кэлэн, кинилэртэн тэйэн, тэрилтэҕэ суоппардыы сылдьар. Массыынатынан кэлэр, туох эрэ хара дьыалалыын ситимнээх дьону киллэрбитин өйдүүр, кэлбитин кэмсинэр. Бүлүүлүүр суол түөрт уонус километрыгар тиийэннэр, Слава Костялыын өлүгү көмөллөр.
Кэнники Бүлүүлүүр суол түөрт онус километртан муоҕунан саба бүрүллүбүт оҥхойтон, хайыы-үйэ кимэ биллибэт буола буорайбыт салапааҥҥа сууламмыт өлүгү булаллар. Куорат прокуратуратын силиэстийэлиир отделыгар милииссийэттэн киирбит бу дьыаланы уоппуттаах силиэдэбэтэл Эргисов ыытар.
Костя Шилов... ис иһиттэн кыынньан тахсар кыыбаҕалаах, кэтэҕиттэн киксэрэн биэрэр киибэстээх, саһа сылдьан ускайдыыр ураты майгылаах уол. Санаабыта барыта баар, мааны-далбар олохтон салгыбыт тот Костяны уонна кырбый аҕа быһыта сынньарыттан быһыыта-майгыта алдьаммыт кыһалҕалаах олохтоох Славаны туох күүс ситимниирин төрдүттэн эргитэ саныыр учууталлара Алена Георгиевна. Уолаттар ыар дьыаланы оҥорууларыгар Алена Георгиевна ханан эмэ бэйэтин син биир буруйдана саныыр.
Ый анараа өттүгэр тахсыбыт быһылаан суолун-ииһин көрдөөһүҥҥэ кытаанах ирдэбил ыытыллар. Олохторугар соһумардык адаҕытан киирбит алдьархай Клара Марковнаны биллэрдии алларытар, тус эрэ интэриэһин өрө тута сылдьан соҕотох оҕолооҕун наркомания иэдээнигэр үксэтэр.
Куорат иһигэр Слава Заморскайы икки күүс көрдүүр. Биирэ – силиэстийэ органнара, иккиһэ – Гертруда уолу туттарарга атыылаһан ылбыт хара омуктара. Ол аайы уол мүлчү түһэн иһэр. Биир күн хара омуктар уолу массынаҕа симэн тутан илдьэннэр кырбыыллар, буруйу барытын бэйэтигэр ылынарыгар урут-үөһэ балкылыыллар, куттууллар. Уолуйуутуттан көҕөрө өлбүт уол үрүҥ тыын өллөйүгэр кинилэр усулуобуйаларын ылынарыгар эрэ тиийэр. Буруйу билиннэрэннэр сурук суруйтаран ылаллар. Өлө куттаммыт Славаны хараҕын баайан дьиэтин аттыгар аҕалан түһэрэллэр.
Силиэстийэлиир органнар түбэһэ кэлэн Славаны тутан бараллар, оттон Гертруда сымыйанан Слава кэлэн буруйун билиммитин уонна сурук суруйтардым диэн Эргисовка этэр.
Суут буолар. Слава суукка барытын этэн биэрэр, Гертруда улаханнык ыктарар, уйатыгар уу киирэр. Уолун көмүскүүр туһугар бу ийэ хара омуктарынан туттаран сурук суруйтарыыта, бииргэ үөрэнэр Люда Дронованы харчылаан манньалаан сымыйа көрдөрүүнү бэрдэттэрбитэ барыта биллэн тахсар. Ону тэҥҥэ Клопа эмиэ хас да ыстатыйаҕа буруйу сүгэр.
Олохторун сиэринэн букатын майгыннаспат төрөппүттэр бу алдьархайга сыһыаннара, ол иһигэр оҕотун өрүһүйэр туһугар ханнык да ньүдьү-балай суолу тобулартан туттуммат ийэ быһыыта итэҕэтиилээхтик көстөр бу сэһэҥҥэ. Ол эрээри бүгүҥҥү олох ис хоһоонун таба өйдүүр, инникигэ сырдык ыралаах, үрдүк сыаллаах үөрэнээччилэр буруйдаахтары кытаанахтык сэмэлииллэрэ, кинилэр суолларын батыспаттара киһини үөрдэр.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ вед. библиотекарь Нарыйа Васильева, СӨ национальнай библиотеката, Оҕо ааҕар киинэ

Айысхаана.
Сүлүһүннээх иннэ : сэһэн / Айысхаана. - Дьокуускай : Бичик, 2005. - 174, [1] с. : ил. ; 20 см.

Чтение документа возможно  в помещении библиотеки

Материалы по теме
Вам будет интересно