Кыыс оҕо аҕатын сырдык аатын бар дьонугар итэҕэтэр санааттан кини олорон ааспыт олоҕун араас өрүттэрин сырдатан, баай ис хоһоонноох кинигэни аҕатын 100 сыллаах үбүлүөйүгэр анаан бэлэх уунар. Бу кинигэни ааҕааччылар сэргии ылынар төрүөттэринэн бастатан туран Сардана Платоновна поэмалара буолаллара саарбахтаммат. Ол курдук “Хоочугур уола Былатыан”, “Дойдум, Таатта, дорообо!” диэн поэмалар “тыл ойуунун” кыыһыгар аҕатын баай айдарыытыттан кылам гынар кыым хаалбыт эбитин кэрэһилииллэр. Онон Россия Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ аҕатын аатын утумнаабытын итэҕэтэр. Кинигэҕэ ааптар араас кэмҥэ суруллубут поэмалара, эсселэрэ, ыстатыйалара киирбиттэр.
Наммара үрэх Тааттаҕа түһэр быйаҥнаах Дэлбэрийбитигэр олорор Хоочугур Өлөксөй уонна Унаар кыыһа Дьэбдьиэкэйдээх Былатыан диэн уолламмыттар. Оҕо ийэтин үүтүн кытары саха дьонун былыргытын, олоҥхотун, тойугун сэҥээрэн истэ улаатар. Былатыан Чөркөөххө оскуола аһыллыбытыгар 14 сааһыгар үөрэнэ киирэр. Оҕо - ыччат Тохтобулга мунньустан оонньуур кэмигэр Былатыан олоҥхолоон доллоһутар.
Кэккэлэһэ алааска, хатыҥ чараҥ саҕатыгар таптыы көрө Сүөкүччэ доҕорун күүтэр. Кэлин Дьокуускайга бастаан училищеҕа, онтон ордук учительскай семинарияҕа үөрэнэ сылдьан кистэлэҥ литературнай куруһуокка сылдьан суруйарга холонон барар. Баттыгастаах олох эйгэтигэр улаатан испит оҕо Ленин үөрэҕин тарҕатааччы сыылкаҕа сылдьааччылары сэҥээрэр. 1917 сыллаахха РСДРП чилиэнэ буолар. Саха саҥа литературатын төрүттээччи буолбут Былатыан Слепцов бу кэмҥэ “Үлэһит ырыата”, “Син биир буолбаат!” диэн маҥнайгы хоһооннорун суруйар. Ол кэннэ саҥа олох иһин охсуһуу ортотугар сылдьан Томскайдааҕы учууталлар институттарын бүтэрэн, губревком бэрэссэдээтэлинэн, үөрэхтээһин наркомунан үлэлээн, саҥа поэзия форматын түстээһиҥҥэ, саха тыла сайдар кэскиллэрин быһаарсан, Автономнай республика салалтатыгар дьаныардаахтык үлэлэһэ сылдьан, бар дьонун итэҕэлин ылан, ССРС Верховнай Сэбиэтин бастакы ыҥырыылаах сессиятын дьокутаата буола сырыттаҕына, үгүс ыал олоҕун түҥнэри эргиппит 1938 сыл хара холоруга Ойуунускайдар үрдүлэригэр түһэр. 1939 с. дьэгдьиир оҥорон, оҕолоро көрөн турдахтарына аҕаларын докумуоннарын, суруктарын, кинигэлэрин мас дьааһыкка симэн илдьэ барбыттарыттан ыла күннээх оҕо саас ааһа охсон, курус кэтэһии күннэрэ саҕаламмыттар. Онон Платон Алексеевич 1939 сыллаахха хаайыыга сытан алтынньы 31 күнүгэр сырдык тыына быстар. Бу дьиэ кэргэн саамай кыһалҕалаах, кинилэртэн дьон тэйэ хаампыт кэмигэр, ордук бырааттыы Мординовтар өйөбүл буолбуттар. Платон Алексеевич биирдэстэрин суруйааччы быһыытынан, иккиһин учуонай быһыытынан суолта биэрбит, талааннарыгар сүгүрүйбүт, ытыктыыр, таптыыр дьонноро этилэр.
Аҕаларын сырдык аата тиллэр күнэ чугаһыаҕынааҕар сэрии саҕаламмытыгар эбии ыраатан биэрэр. Бу кэмҥэ ийэлэрэ ыалдьан тубдиспансерга сытарынан кыргыттары кылгас кэмҥэ ИДЬНК детприемнигар ылаллар. Онтон оҕолор аны 1943 с. ийэлэринэн аймахтарыгар Чурапчыга бараллар. Онно кинилэри эйэҕэстик көрсөн, бастаан аймахтарынан тус-туспа сылдьан иһэн, сааһыары ийэлэрэ кэлэн тубдиспансер санаторийыгар үлэҕэ киириэҕиттэн, бэйэлэрэ туспа дьиэлэнэн олохторо дьэ көнөн барар. Кинигэ ааптара 1944 сыл күһүнүттэн эдьиийэ Марфа Дмитриевна Соловьеваҕа сыстан Чурапчытааҕы педагогическай училищеҕа үөрэнэн барбытын күндүтүк саныыр.
Кыайыы күнэ! Саха АССР прокуратуратын уурааҕынан 1955 сыл ахсынньы ый 15 күнүгэр Ойуунускай аата чөлүгэр түһэриллэн, литературнай эйгэҕэ иккистээн төннүбүтүн кэннэ кини төрөөбүт төгүрүк даталарыгар аналлаах улахан күүркэтиилээх үбүлүөйдэр буолуталаабыттара. Манна сталинскай репрессиялар ыар кэмнэрин элэс ахтыллан аһарыллаллара. Эдэр көлүөнэ дьон П.А. Ойуунускай “норуот өстөөҕө” диэн ааттанан сүүрбэччэ сыл устата айымньылара бобулла сылдьыбыттарын, оттон бэйэтэ хаайыыга сытан өлбүтүн туһунан билбэт этилэр. Билигин уһун улугуруу кэнниттэн дьэ сэргэхсийии буолла. Норуот историятын “үрүҥ бээтинэлэрэ, а. э. урут ахтыллыбат, кэпсэммэт “кистэлэҥ” кэмнэр эмиэ бааллара.” Ол кэмҥэ Федор Петрович Ефимов Платон Алексеевич алта томнаах кинигэлэрин оттискатын быыһаан ылан, харайан ааптар аата чөлүгэр түһүөр диэри тириэрдибит хоодуот быһыыта биһирэниэн биһирэнэр.
Семен Петрович Данилов Ойуунускай айымньыларын нууччалыы тылынан бэчээттэттэрэн Советскай Союз ааҕааччыларын киэҥ эйгэтигэр таһаарыыга сыралаахтык үлэлэспитэ эмиэ бэлиэтэнэр. Ити курдук, аҕалара суох хаалбыт ыалга, онтон кэлин литературнай айар үлэ араас көрүҥнэригэр “кэхтибэт кэрэкэ тыллары” үйэтитиигэ үлэлэспиттэригэр Сардана Платоновна Д. К. Сивцев - Суорун Омоллооҥҥо, В. М. Новиков - Күннүк Уурастыырапка, Н. Н. Павлов - Таһыкка, В. С. Соловьев - Болот Боотурга уо.д.а. сиэрдээхтик махтанар.
Сардана Платоновна: ”Аҕам бу дойдуга үс төгүл төхтүрүйэн туран олоҕун оҥостон көрөр”, - диэн суруйар. Ол курдук, Сүөкүччэни - маҥнайгы оҕо эрдэҕинээҕи тапталын, ыаллара Сокольниковтар кыыстарын кытта, 1922 сыллаахха ыал буолан баран балтараа эрэ сыл бииргэ олорбуттар. Былатыан Сүөкүччэтин соҕуруу эмтэтэ илдьэн иһэн Красноярскайтан чугас тимир суол станциятын таһыгар уҥуох тутан дойдутугар субуллар уһун суһуоҕун эрэ тутан төннүбүт. Онтон Т. Д. Александрова диэн кыыһы кэргэн ылан киниэхэ “Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма куо” диэн олоҥхотун аныыр. Арай киниэхэ Өкүүчэтэ эрэ дьолу кылам гыннарар. Олох ситимэ буолар икки кыыһы төрөтөр – Саргылаана, Сардаана. Бу кинигэ ааптара, кыра кыыс Сардана Платоновна т.н.к. Сергей Петрович Соловьевтуун ыал буолан төрөппүт үс оҕолоруттан Платон Алексеевич буор кута тэнийэр. Ити курдук Сардана Платоновна көлүөнэлэри ситимниир аналын толорон, аҕатын олоҕун уонна айар үлэтин киһи киһитин курдук арыйан, билиҥҥи уонна кэлэр көлүөнэлэргэ улуу Ойуунускай өрүү тыыннаах мөссүөнүн үйэтиттэҕэ.

Пересказала Альбина Иванова