Көрсүһүөхпүт: кэпсээннэр, сэһэннэр
Обложка

Көрсүһүөхпүт: кэпсээннэр, сэһэннэр

Якутскай

Саха сиринээҕи кинигэ издательствота

1979

186 с.

Краткое содержание

Тимофей Сметанин – чаҕылхай талааннаах суруйааччы, буойун бэйээт, прозаик, драматург. Кини төһө да да олус кылгастык олорон аастар олус элбэх кэрэ айымньылары норуотугар бэлэхтээбитэ. Бэйэин хараҕынан көрбүтүн, инчэҕэй этинэн билбитин суруйара, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа буолан сэрии сылларын араас тугэннэрэ суруйааччы айымньыларын нөҥүө арылхайдык көстөр.
1979 с. «Кинигэ издательствота» бэчээттээн таһаарбыт «Көрсүһүөхпүт» диэн кинигэтигэр оҕолорго анаан суруйбут «Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ», «Күөрэгэй» остуоруйата, «Наахара Сүөдэр», «Саллаат ахтылҕана», «Саҥа Дьыл», «Дьикти кэрэ күн кэпсээннэрэ», «Күүтүллүбүт үөрүү», «Дьол», «Лена долгуннара», «Кыайбыттар ыһыахтара» диэн кэпсээннэрэ, «Егор Чээрин» уонна «Көрсүһүөхпүт» диэн сэһэннэрэ киирбиттэр.

«Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ»:
«Куһу ураҕаһынан да бултуурбут»
Мэхээлэчээн уол үс табаарыһын кытта кустуу барарга сананар саата суох (оччолорго саа диэн суох). Ураҕаһынан икки куһу сырбатан өлөртүүр, ол сылдьан алҕас табаарыһын көҕөн олорор дии санаан атахтарын саайар. Ол буруйугар табаарыһыгар биир куһуттан бэрсэр.

«Сатаатахха – хонууга да күөгүлүөххэ сөп»
Мэхээлэчээн дьонун сорудахтарын толоро балык туутун аҕала барар. Ол баран иһэн бөрөҕө түбэһэр. Уолчаан кутталыттан улахан тииткэ ыттар. Сатабыллаах булчут сиэбигэр кыра күөгү баарын билэн, салаалаах мутуктан аҥар ойун уһун, аҥарын кылгас гына «күөгү» оҥорор, сиэбигэр отон хаһаастаах буолан, онон хаан курдук сотор уонна бөрөҕө быраҕар. Бөрө эт дии санаан ыйыстан кэбиһэр уонна өлөр. Ити курдук кыһын сүрдээх ичигэс бөрө тириитэ суорҕаннанар.

«Куобах»
Уолчаан аҕата ииппит туһахтарын көрө барар. Биир туһахха куобах иннэн өлбүтүн үөрэ-көтө арааран ылар. Ол сылдьан оҕо ытыырын истэр, соһуйар ахан, хантан кэлбит оҕо буоллаҕай диэн. Онтуката туһахха иннибит куобах оҕолуу ытыыр эбит. Куттаммытыттан дуу, соһуйбутуттан дуу ол куобаҕы туһахтан араараары мүлчү тутан ыытан кэбиһэр.

«Эргэ балаҕан халҕанынан»
Мэхээлэчээн быраатын уонна балтын кытта эргэ балаҕаҥҥа бараллар. Тиийэн балаҕан аанын аһан истэгинэ бөрө дьиэттэн ойон тахсаары гынар. Уол соһуйан балаҕан аанын саба баттыы биэрэр, бөрө тахсан иһэн халҕаҥҥа моонньуттан кыбыллар. Мэхээлэчээн быраатын кытта аан халҕанын өр баттаан тураллар, ол бириэмэҕэ балтылара аҕаларын ыҥыран аҕалар. Көрбүттэрэ бөрөлөрө хайыы-үйэҕэ өлбүт буолар.

«Этэрбэс чааркаан буолбуттаах»
Мэхээлэчээн балтын кытта от тиэйэ бараары сылдьаллар. Балтын этэрбэһин булбакка аҕатын улахан этэрбэһин кэтэрдэр. Тиийэн хабдьыларга туһах иитэр, олох да кырынааска түбэһэллэр. Балта сүүрэн иһэн иҥнэн охтон этэрбэһэ тууллан хаалар. Куттаммыт кырынаас куотар эрэл сири булбуттуу этэрбэс иһигэр баар буола түһэр. Бэрт дьиктитик бултаан, үөрэн-көтөн дьиэлэригэр тиийэллэр.

«Төбөбөр кус сымыыттаабыта, өлөр суолтан бөрө быыһаабыта»
Курула диэн ааттаах көтөрдөөх күөлгэ уол кустуу барар. Тиийэн уулаах бадарааҥҥа батыллан хаалар. Күүһэ эстэн, сэниэтэ баранан, сылайан нуурайан барар, ол бириэмэҕэ уол төбөтүн дулҕа дии санаан кус сымыыттыыр. Бадараантан өр тахсыбат, сарсыарданан бөрө кэлэн сымыыты сытырҕалыыр. Уол хаһытыы түһээт бөрө кутуругун икки илиитинэн харбыыр, бөрө кутталыттан тыа диэки ыстанар, уолчаан быыьанар.

«Сиэм диэбитэ – хата бэйэтэ сиэтилиннэ»
Уол аҕатын бирикээһин толоро табаларын тута барар. Туут хайыһарын кэтэн тыалар быыстарынан тэбэн истэҕинэ бөрө эккирэтэр. Мэхээлэчээн табаны тутар маамык быата соһуллубутун, бөрөтө ол быаны ытырар. Маамык быа төбөтүнээҕи түмүгүттэн олус дириҥник ытыран, батары киирэн муомахтанар. Ити курдук уолчаан дьиэтигэр тыыннаах бөрөнү соһон-сыһан илдьэн дьонун олус сөхтөрөр-дьиктиргэтэр.

«Тайах тэпсибитэ»
Мэхээлэчээн до5орун кытта Силээннээх урэ5эр тайахтыы тахсаллар. Уол со5ото5ун барар, до5оро чэй бэлэмнии отуутугар хаалар. Ойуурга атыыр тайах муоһун ыаһыы сылдьарыгар түбэһэр. Тайах уолу көрөөт эккирэтэр. Мэхээлэчээн сир хайдыбытыгар охто түһэр. Кыыһырбыт тайах хаста да тэпсэр. Уол быһыччатын ылар ол бириэмэҕэ тыас тыаһыыр, тайах адаарыйбытынан уол үрдүгэр түһэр. Көрбүтэ били доҕоро кэлэн, саанан тайаҕы ыппыт эбит.

«Эһэни миинэн турардаахпын»
Күһүн харанарыыта Мэхээлэчээн булчут атынан айаннаан истэҕинэ эһэ эккирэтэр. Атынан көтүтэн иһэн маска ыстанан хатана түһэр, онтон эһэ үрдүгэр баар буола түһэр. Кыра чохороон сүгэнэн эһэ оройун алларан өлөрөн кэбиһэр.

«Сиэгэн бөҕөс»
Мэхээлэчээн анны сиэгэҥҥэ түбэһэр. Араҥас үрдүттэн улахан тайах буутун сиэгэн уоран баран иһэрин көрөр. Уолу көрөөт кыыл тыа диэки куотар, улахан тииккэ ыстанар. Булчут бинтиэпкэтинэн төлө ытар, сиэгэн сиргэ өлөн ыстанан түһэр. Сиэгэни аан маҥнай бултааһына буолар.

«Кымырдаҕас эһэни кыайбыттаах»
Мэхээлэчээн табаарыһын кытта үрэххэ балыктыы сырыттахтарына эмискэ үөһэ хайаттан улахан бэйэлээх эһэ охтон түһэр. Эһэни кутааттан соһон таһаараллар, уоту умуруораллар. Эһэ кымырдаҕас уйатын сии сырыттагына кулгааҕар кымырдаҕастар киирэннэр, кулгааҕын кэрийбиттэр. Кыайан ыарыытын тулуйбакка төбөтүн тааска саайталаабыт. Уонна алҕас мүччү туттан сууллан, таастан тааска быраҕыллан өлбүт.

«Хайа хааһын анныгар»
Уйаанныыр диэн үрэх хайатын хааһын анныгар Мэхээлэчээн булчут чээйдии олорон эһэҕэ түбэһэр. Булка үөрүйэх буолан, холкутуйан куобах истээх нэк сонун үрэххэ быраҕар. Эһэтэ кинини үрдүнэн сону батыһа үрэххэ ыстанар. Уол салгыы хаастыы барар.

«Чубуку»
Мэхээлэчээн Силээннээх урэҕэр бултуу сылдьан икки тайаҕы өлөрөр. Ол сылдьан таас хайа хаспаҕар киирэн утуйарга быһаарынар. Түүн улахан тыастан уһукта биэрэр, улахан таас түһэн хаспаҕын хайаҕаһын бүөлээн кэбиһэр.Хата дьолугар Ньукулаччаан диэн киһи ааһан иһэн көмөлөһөр, күрбэ тааһы түөрэ олуйар. Дьэ ол кэннэ төннөн иһэн баҕалаах чубукутун бултуур.

«Куттас доҕор»
Биир доҕорун кытта Мэхэлэчээн эһэҕэ түбэһэллэр. Киьитэ эһэттэн куттанан сытынан кэбиһэр, уҥуоҕа салҕалас буолар, куттаммыт омунугар уолу үҥүүнэн анньыалаан киирэн барар. Мэхээлэчээн эһэни бэйэтэ өлөрөр, табаарыһыттан кэлэйэр.

«Булчут буолбут бэлиэ»
Уолчаан Суорук диэн ытын илдьэ Силээннээх үрэххэ тайахтыы бараллар.Улахан алыыга киирэн тайаҕы бултуу, сүлэ охсон кэбиһэр. Арай ол бириэмэҕэ кубалар ааһан иһэллэрин көрөн ытар, биир куба аттыгар кэлэн түһэр. Эмис тайах этин, эмис куба этин сырдьыгыначчы буһаран сиэн Мэхээлэчээн ааттаах булчут буоларыттан дьоллонор.

Күөрэгэй (остуоруйа)
Былыр икки огдооболор холбоһон олорбуттар: эр киһи Күөрэгэй диэн кыыстаах, дьахтар Олоо диэн уоллаах. Күөрэгэй сэмэй, үтүө майгылаах туох да үлэттэн куттаммат, барыны барытын сатыыр. Маачаха кыыһы сөбүлээбэт, бары үлэни барытын үлэлэтэр, уолун эрэ атаахтатар. Кыыһы иччитэх өтөххө үүрдэрэн кэбиһэр.
Өтөххө олорон кыыс сэттэ кутуйаҕы кытта табаарыстыы буолаллар, ордук Туораах диэн кыра кутуйахтыын, куруук уотурба хааһынан күндүлүүр. Дьэ ол олорон кутуйахтар хороонноруттан манньыаттаах холбуйаны булан ылар.
Маачаха ону билэн уолун Олоону ыытар өтөххө. Олоо атаахтык иитиллибит буолан, куһаган майгытыттан кутуйахтарга хааһы бэрсибэт. Кутуйахтар уолу сөбүлээбэккэ, түүн утуйа сыттагына хоонньугар киирэннэр, куттааннар, уол дьиэтигэр куотар. Ийэтэ кыыһыран-абаран ол өтөҕү уоттаан кэбиһэр. Сарсаырда Күөрэгэй умайан бүтэн эрэр өтөххө тиийэр, кутуйахтарын булбат, арай Туораах өлөн эрэрин булар, көмөр. Аҕыйах манньыат хаалбытын ылан баран, иннин хоту барар, ол баран иһэн оҕолоох эһэҕэ түбэһэр, куотан быыһанар, көлүччэттэн кынатын өлөрбүт куһу булан эмтээх оту булан баайан эмтиир, ыаҕайатыгар уган илдьэ салгыы барар. Дьонноох сири булбут киһи дии санаан баран иһэн анны бөрөҕө түбэһэр, бэс маска ыттар. Кини дьолугар Мойот диэн уол кэлэн бөрөнү өлөрөн Күөрэгэйи быыһыыр уонна бэйэтин кытта илдьэр. Онтон ылата бииргэ олорорго быьаарыналлар.

«Наахара Сүөдэр»
Биир Наахара Сүөдэр диэн нүдьү-балай быһыылаах, ааттаах моҕус киһи олорбут. Кини Аанчык диэн балтылаах. Биир Сэмэнчик диэн эдэр уол бултуу сылдьан, куба үөрэ олорор диэн ыппыта биир сиргэ чөмөхтөммүт балык уҥуоҕа буолар. Бу Наахара Сүөдэр биирдэ сиэн турбут балыктарын уҥуоҕа буолар.
Күһүн муус чараастык тоҥон турдаҕына балта аанчык ууга түһэр, ыал эммэхсинэ кэлэн көрдөһө сатыыр балтыгын быыһаа диэн. Наахара балтын быыһаабат, бэл холкутук мундуларын сии олорор. Сэмэнчик уол кэлэн балтын быыһыыр.
Наахара биирдэ биир ссыылкаҕа кэлбит нууччаҕа ыалдьыттыыр, табахтыан баҕарбытыгар нуучча тимир бааҥкалаах табаҕын бүтүннүүтүн биэрбитигэр үөрэ-көтө бэйэтигэр уктан кэбиһэр. Кэнники киһитэ портсигарбын биэр диэн көрдөөбүтүгэр, баркы диэн өйдөөн «баар,баар баркылаахпын» диэн бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөттөр.
Наахара Сүөдэр биирдэ ууга түспүт Маарпа диэн дьахтары быыһыыр. Аһары холку майгылаах буолан бэрт эрэйинэн, дьахтары сорун сордоон баран, ээҕин этитэн баран биэрэккэ тиксиһиннэрэр.
Бүтэһигэр Наахара бултуу эһэлии барсар. Ол баран иһэн эсэһиттэртэн хаалан утуйарга сананар. Эһэ сохсоонун билбэккэ харанаҕа киирэн утуйар, аҕыйах күнүнэн эсэһиттэр төннөн иһэннэр, Наахара эһэ сохсотугар баттатан өлө сытарын булан хостууллар.

«Саллаат ахтылҕана»
«Саллаат ахтылҕана», «Саҥа дьыл», «Дьикти кэрэ күн», «Күүтүллүбүт үөрүү», «Дьол», «Лена долгуннара», «Кыайбыттар ыһыахтара» диэн кэпсээннэр – фроннааҕы бэлиэтээһиннэр буолаллар. Саха саллаата фроҥҥа сылдьан саха саллааттарын көрсөн кэпсэтэн үөрэр, дьоллонор. Ийэ дойдуларын, Лена Эбэ ньуурун, кини суһумнуур сүүрүктээх унаар солко урсунун, Саха кыргыттарын, Саха сирин тыала суох тымныы кыһынын, самаан күөх сайынын ахталлара саныыллара көстөр. Төһө да сэриилэһэ сырытталлар Саха сирин төрөөбүт дойдуларын умнубаттар, кыайыы кынаттаах төннөллөрүн эрэллээхтик кэтэһэллэр.

«Егор Чээрин» (сэһэн):
«Туолбатах нэрээт»
Байкал кытыытыгар байыаннай үөрэх бириэмэтигэр саллаат Егор Чээрин колохозка көмөлөһөр. Массынанан казармаҕа баран иһэн икки уостаах саанан көтөн иһэр куоҕаһы ытан өлөрөр. Лейтенант Лобада көҥүлэ суох саанан ыппытын иһин биир нэрээти биэрэр. Ол гынан сахалар уруккуттан булчут, үчүгэйдик ыталларын билэр буолан Чээриҥҥэ сорудах биэрэр. Булугас өйдөөх, бэргэн ытааччы буолан фашист чуучулатын сүүһүгэр, сүрэҕэр сөпкө ытан сорудаҕы толорон нэрээтэ сотуллар.

«Гурьянов»
18 саастаах эдэр бииргэ сулууспалыыр снайпер модун эр санаалаах, чахчы нуучча патриота Гурьяновы кытта бииргэ сэриилэһэллэр көстөр. Николай Николаевич Николаев диэн сүрдээх үөннээх радист – сахалыы биир тылы өйдөспөттөр Гурьяновтыын.

«Булт»
Сэрии үгэнэ. Чээрин Гурьяновтыын немец снайперын кэтииллэр. Ол немец снайпера нуучча буобар Бычковы ас тиэйэн истэҕинэ үөннээбит, итии мииннээх термоһын тоҕо ыппыт. Хас да күн кэтээннэр өстөөх снайперын бултууллар, өлөрөллөр.

«Дьикти бомба»
Табаарыстар тыас буруо таһаарар «дьикти бомба» айаары, олоххо киллэрээри сүбэлэһэн лейтенант Ивановка кэпсии кэлэллэр. Лейтенант саллааттар идеяларын үчүгэйин бэлиэтии көрөр, ол гынан баран тугу эмэни саҥаны айан таһаарарга дьиҥнээх конструктор буоларга улахан үөрэх, элбэх били наадатын этэр.

«Кимэн киирии»
Өстөөҕү үлтү охсон, өрүс уҥуор быраҕар, кимэн киирии соруга турар саллааттарга. Гурьянов Чээринниин окуопа оҥостон бэлэмнииллэр. Тыастаах-уустаах, хаан өлүүлээх сэриилэһии буолар. Гурьянов атаҕын үллүк уҥуоҕун булгу таптарар, оттон Чээрин таанкаҕа киирэн эстэрэн контузияланар.

«Старшина Шагуров»
Чээрин полк санитарнай чааьыгар үс күн сытан эмтэнэн истэр буолар. Бииргэ сулуспалыыр Ирдонов диэн оҕонньору, старшина Шагуровы уонна Чээрини штабка ыҥыраллар, разведкаҕа барар буолаллар. Шагуров аатырбыт уоппуттаах разведчик, сатабыллаах, олус мындыр өйүнэн өстөөхтөрү кыайар.

«Өрүс уҥуор»
Үһүө буолан разведка оҥорор сирдэрин картатын оҥостон саллааттар түүнүн өрүһү хааман туорууллар. Өстөөхтөр үс землянкаларыгар тиийэннэр граната бырагаллар. Биир немец майорун билиэн ылаллар, землянкаттан киирэн карталары, докумуоннары таһаараллар. Немецтэр билэннэр өрүс кытылын бүтүннүүтүн миинэлэринэн, снарядтарынан ытыалыыллар, эстэрэллэр. Чээрин дьонуттан хаалан снарядка эстэрэн немецтэргэ түбэһэр.

«Тойон Чээрин»
Чээрин билиэҥҥэ түбэһэн, хаайыыга бырагыллар. Немец байыаннай чааһын штаб дьиэтигэр обер-лейтенант Рюллих билиэн түбэспит Чээрининэн радио нөҥүө тыл этиттэрэргэ көһүллэр, сымыйа агитацияҕа киллэрээри.

«Табаарыстар, мин Чээриммин»
Чээрини агитрадио олордуллубут массыынатыгар илдьэллэр. Онно биир нуучча саллаата Трофим Иванов немецтэри утары охсуһууну күүһүрдүҥ, биһиги кыайыахпыт диэн хаһыытаабытын иһин сырдык тына быстар. Онтон Чээриҥҥэ тыл эт диэн биэрэллэр. Чээрин тугу саныырын барытын дьииҥнээхтии, кырдьыгын этэр, саха аатын түһэн биэримэҥ, немецтэри кыргыҥ диэн агитациялыыр.

«Шинелим быраһаай»
Ол кэнниттэн Чээрини өстөөхтөр землянкаҕа илдьэн хаайыыга быраҕаллар. Тыбыс тымныы хараҥа хаайыыга өлөн баран тоҥон хаалбыт саллаакка түбэһэр. Чээрини пыткалаан сорун сордоору гыналлар, ол эрээри саллаат хаайыыттан куотан тахсан тыа диэки сүүрэ турар.

«Снайпер саата»
Немецтэртэн куотан тахсаат Чээрин ойуурга баар буола түһэр. Сиҥнибит окуопаттан мөһөөччүк булан ылар, онно биир курсуйбут килиэп, икки концентрат баарын булан бэртээхэй миин өрөн оҥостон иһэр байыаннай кааскаҕа. Ойууртан тахсар сатамматын, дэриэбинэҕэ киирэрэ кутталлааҕын билэр буолан тыаны кэрийэ сылдьан снарядка таптаран өлбүт нуучча саллааатыгар түбэһэр уонна снайпер саатын, толору ботуруоннардаах батарантааһы булан үөрүүтэ үксүүр. Саллааты иин хаһан көмөр.

«Ыаллыы штабтар»
Ойуур быыһынан баран иһэн Чээрин немец штабыгар кэлэр. Ол кэлэригэр дьааһык булан ылар, ол дьааһыктан 120 миллиметрдээх полковай миномет миинэтин илдьэ барар. Штабка уонтан тахса немец офицердара баалларын кэтиир. Миинэтин эстэрэн, саанан ытыалаан 6 офицеры, 3 саллааты өлөртүүр. 5 саллааты бааһырдар. Өстөөхтөр саллааты бултаһа эккирэтэллэр. Саллаат ойуурга баар чөмөхтөммүт сылбах анныгар хаһыллыбыт оҥхойго саһан хаалар.

«Дуб! Дуб! Мин Чээриммин!»
Икки түүннээх күнү быһа айаннаан, эрэйдэнэн Чээрин партизаннар этэрээттэрин булар. Партизанскай этэрээт командирын Егорычевы кытта билсэр. Рациянан саҥаран бэйэтин полкатын саллааттарын Николаевы булсан кэпсэтэн үөрэр.

«Уу аннынааҕы муоста уонна…»
Егорычев Чээрини Дудорев диэн командир ротатыгар хаалларар, чугуйан эрэр немецтэри соһуччу охсуоххут диэн бирикээс биэрэр. Өрүс уҥуор Чээрин дьонноро, полката бааллар: доҕоро Николаев. Оҕонньор Ирдонов, буобар Бычков. Уоттаах кыргыһыы буола турар. Саллааттар өрүскэ киирэллэр да уу устун сүүрэллэр. Буобар Бычков ону интэриэһиргээн баран көрөр, уу аннынан дьаакырынан туттарыллыбыт муоста тутуллубут эбит.

«Охсуу»
Өрүс уҥуоруттан сэрии уордаах ньиргиэрэ иһиллэр. Партизаннар ол бириэмэҕэ дүлүҥнэри соһон аҕалан суолу туора кыстыыллар, чугас турар тииттэри, телеграмма остуолбаларын охтортууллар.
Егорычев салалталаах партизанскай этэрээт өстөөҕү кэтэҕиттэн охсорго бэлэм. Өстөөхтөр бөҕөргүтүнэн сытар дэриэбинэлэрин атаакалыллар. Немецтэри үлтүрэтэллэр, билиэн ылаллар, тааҥкаларын гранатанан эһэллэр.

«Охсуһуу салгыы барар»
Кыһыл армия чаастарын Егорычев партизанскай этэрээтэ көстер. Чээрин бэйэтин полкатыгар, дьонугар холбоһор. Полковник Беляев Чээрини көрсөн үөрэн хайгыыр. Махтанар. Куукунаҕа, сылбах анныгар саһан сыппыт биир немец саллаатын буобар Бычков көхсүттэн саанан тирээн аҕалан полковника туттарар. Сэрии өссө да бүтэ илик, анны арҕаа диэки айанныыллар саллааттар саҥа кыайыылар иннин хоту.

«Көрсүһүөхпүт (сэһэн)»
«Уонна тугу кэпсиигин?»
Cэттис кылаас үөрэнээччитэ Мойот уол Семен Иванович Тумусов диэн журналиһы артыалга уон икки ыты көлүйэн арыаллаан илдьэр. Семен Иванович Чүөмпэрэ диэн ааттаах булт артыалын олоҕун туһунан обургу очерканы суруйарга командировка ылан кэлэр. Хотугу оройуоннарга сылдьыан баҕалаах буолан.

«Оһох итиитигэр»
Айаннаан иһэн тохтоон балааккаҕа киирэн иттэ олороллор. Комсомол секретара кэлэн Семен Ивановиһы ыҥырар, артыал ыччаттара, кырдьаҕастара эйиигин кытта көрсөөрү гыналлар диир. Артыал чилиэннэрин кытта сэһэргэһэн баран үчүгэй санааҕа кэлэн кинигэ суруйарга быһаарынар.

«Кэм-дьыл көтөн иһэр»
Чүөмпэрэ артыал кыһын түүлээх, сайынын балыгы бултааһыҥҥа оройуон биир бастыҥ артыала. Семен Иванович Чүөмпэрэ олоҕун-дьаһаҕын, дьоннорун туһунан суруйар. Утуйа сытан Мойот уол түүһүүр: Семен Ивановичтыын арыыга кустуурун, өрүс эстэрин, муус баттыырын, эһэни миинэрин, уһуктан баран түүл буолбутуттан үөрэр.

«Оҕонньор»
Биир күн Мойот уонна Семен Иванович бултуу барарга сананаллар, балыктыы баҕар чубукуга түбэһиэхпит дии саныыллар. Кыстык дьиэҕэ кэлэн олордохторуна тыаттан эһэ кэлэр. Дьиэ үрдүттэн иккиэн саанан ытыалыыллар, бааһырбыт эһэ тыа диэки ойор. Сарсыныгар тыаҕа ол эһэлэрэ өлө сытарын булаллар.

«Сарсын эмиэ көрсүһүөхпүт»
Мойот, убайа Ньукулааскы уонна Семен Иванович үһүө буолан эһэлэрин дьиэлэригэр соһон иһэллэр. Таас үктэлгэ тиийэн Мойот биир кэрэ кыыһы көрөр, соһуйар. Аага диэн ааттаах кыыстыын билсэр, доҕордуу буолаллар, күн аайы күөгүлүүллэр. Мойот сир баайын көрдөөччү, геолог буолуон баҕарарын кэпсиир.

«Икки сурук»
Сарсыныгар уол балыктыы киирэр, кыыһын кэтэһэр, Аагата кэлбэт. Мойот Аагаҕа барарга сорунар, тиийбитэ балааккалара хомуллубут, уоттаах күл сойбута ырааппыт. Аага сурук хаалларбытын ааҕар, кыыс аҕатын кытта ыраах барбыттарын, баҕар кэнники геолог буолан сири чинчийэ разведкаҕа кэллэххинэ көрсүөхпүт, балыктыахпыт диэн суруйбут буолар.

«Чэ, тур!»
Научнай экспедиция «Чүөмпэрэ» артыалга кэлэр. Экспедиция үлэһитэ Антон Духов Мойоттуун доҕордуу буолалллар. Мойот сөтүөлүү сылдьан кутаҕа тимирэ сыспытын быыһыыр. Уолчаан үөрүүлээх телеграмма тутар Алданнааҕы Горнай техникумҥа киирбитин туһунан.

«Сымыраахап»
Аага аҕата Егор оҕонньор уонна Макаар Сымыраахап диэн киһи көмүс хостууллар, сууйаллар. Сымыраахап ардыгар сүрэҕэлдьиир, ардыгар куттас соҕус буоллар, син үчүгэй булчут. Көс аҥаардаах сиргэ булчуттар бааллар, олортон ас көрдүү барар. Көмүс сууйааччылар булчуттартан бурдугу, саахары, арыыны ылаллар эбит.

«Дьон иннигэр»
Күөндэ тааһыгар экспедиция баран иһэр, ол быыһыгар Мойот уонна Семен Иванович бааллар. Ол баран иһэн Мойот Ааганы көрсөн дьоллонор.

«Ырыа»
Мойот Аагалыын күөгүлүү олороллор. Сарсын, өйүүн арахсаллар: Мойот соҕуруу Алдаҥҥа барар, Аага хотугу куоракка хаалар. Аага намыын куолаһынан дьикти ырыаны ыллыыр. Бүтэһигэр соһуччу Аага Якутскайдааҕы театр-студияҕа ырыаһыт буоларга үөрэнэ барар. Семен Иванович Аага Якутскайга көтөн кэлэрин тэрийбит.

Пересказала Нарыйа Васильева, ведущий библиотекарь Центра детского чтения Национальной библиотеки РС (Я)

Сметанин, Тимофей Егорович (1919-1947).
Көрсүһүөхпүт : кэпсээннэр, сэһэннэр / Тимофей Сметанин ; [П. Аввакумов хомуйда]. - Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1979. - 172, [2] с.

Войдите в систему, чтобы открыть документ

Материалы по теме
Вам будет интересно